Prezentowany tom obejmuje dwa główne zakresy tematyczne, ujęte w czterech częściach i odnoszące się po pierwsze – do przedszkola jako instytucji, w tym m.in. jej organizacji, warunków i kadry, a po drugie – do kompetencji związanych z jakościowym wymiarem przedszkolnej edukacji, w tym kompetencji nauczycieli-wychowawców oraz kompetencji dzieci.

Książka poświęcona jest kontekstom teoretycznym, tendencjom i problemom edukacji małego dziecka – poświęcone są opracowania zamieszczone w tym tomie. W poszczególnych tekstach znajdują się poglądy, propozycje oraz wyniki badań i studiów dotyczące różnych obszarów funkcjonowania dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym we współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej. Prezentowany tom składa się z czterech części. W pierwszej – noszącej tytuł Konteksty teoretyczne – Czytelnicy mogą znaleźć autorskie propozycje dotyczące edukacji małego dziecka. Zwraca się w nich uwagę m.in. na relacje między zaleceniami płynącymi z teorii (czy – szerzej – wiedzy) pedagogicznej, poczynaniami w zakresie polityki oświatowej i praktyką edukacyjną w zakresie kształcenia i wychowania małych dzieci w naszym kraju. Właśnie te relacje w znacznej mierze wyznaczają współcześnie zadowolenie i/lub niezadowolenie z edukacji oraz oddziałują na społeczne oczekiwania wobec poczynań władz oświatowych, nauczycieli, grup społecznych decydujących o kondycji edukacji dzieci. Mają temu służyć również działania Ministerstwa Edukacji Narodowej, które powołało zespół ekspertów do opracowywania nowych podstaw programowych wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej. Autorzy podejmują także istotne kwestie wielopłaszczyznowości integracji oraz swoistego fenomenu pedagogiki współbycia w edukacji małego dziecka. Kolejna część – Dziecko wobec zmieniającego się świata kultury – zawiera zarówno teoretyczną, jak i praktyczną egzemplifikację zagadnień związanych z edukacją kulturalną i artystyczną dziecka. Nakreślone perspektywy i możliwości uwzględniają problemy dotyczące z jednej strony – słabości, błędów i ich przyczyn w obszarze praktyki polskiej edukacji kulturalnej dziecka, a z drugiej – wskazują na pozytywne doświadczenia i prognozy. Uzupełnienie tych kwestii stanowią rozważania na temat estetyzacji doświadczeń etycznych i obyczajowych dzieci. Trzecia część – Wartości w wychowaniu i kształceniu małego dziecka – obejmuje opracowania traktujące o przygotowaniu dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym do nazywania, urzeczywistniania i realizacji różnych wartości, w tym pojmowania wartości miłości, rodziny, wiary w Boga i śmierci. Czytelnicy znajdą również odpowiedź na pytanie, czy autorzy wybranych podręczników do kształcenia zintegrowanego wskazują w nich na istnienie wartości? oraz Czy formułowane polecenia i zadania mobilizują ucznia do zwrócenia uwagi na świat wartości, możliwość ich wybierania, a także oceny i ich hierarchizowania? Wychowywanie do wartości staje się ważnym celem i zadaniem współczesnej pedagogiki i będzie zapewne długo pozostawać w zasięgu zainteresowania rodziny, przedszkola i szkoły, ze względu na jego aksjologiczny i praktyczny (edukacyjny) charakter. Tom zamyka część – Nauczyciel a edukacja małego dziecka – w której Czytelnicy mogą znaleźć autorskie odczytania uwarunkowań przygotowania i gotowości zawodowej nauczyciela. Praca z dzieckiem – jako forma specyficznej aktywności – jest czynnikiem kształtującym zarówno ucznia, jak i jego samego. Jej istotą stają się współcześnie „nowe kompetencje” i „nowy profesjonalizm”, wyrażające się w refleksyjnym podejściu i badaniu przez nauczycieli własnej praktyki. Autorzy poszczególnych tekstów zwracają również uwagę na brak nowatorskich rozwiązań i twórczej inicjatywy nauczycieli oraz umiejętności rzetelnego diagnozowania uczniów. Dostrzeżone zaniedbania i negatywne doświadczenia wyznaczają tym samym ważne oczekiwania i zadania w pracy nauczyciela. Powyższy opis pochodzi od wydawcy.

Edukacja małego dziecka. Wychowanie i kształcenie w praktyce jest kontynuacją refleksji teoretycznych i badawczych nad problematyką przysposabiania dziecka do rozwoju w toku jego edukacji i wychowania w różnych obszarach działań pedagogicznych. Prezentowane teksty kierują uwagę Czytelnika na praktyczne wykorzystanie teorii w praktyce nauczycielskiej. Jest to umiejętność ważna w pracy pedagogicznej, ponieważ pozwala na potwierdzenie przydatności teorii, jej żywotności oraz twórczego podejścia nauczyciela.

Tom 4 serii Edukacja małego dziecka otwiera kolejne opracowania poświęcone szeroko rozumianej problematyce edukacji, wychowania i wsparcia dziecka w toku jego życia na poszczególnych etapach rozwoju. W tomie zostały poruszone zagadnienia związane ze wspomaganiem rozwoju i uczenia się dziecka. Opracowania zostały podzielone na dwie części: pierwszą zatytułowaną Wspomaganie rozwoju i uczenia się małego dziecka i część drugą: Konteksty wychowawcze – ku pedagogice współbycia. Artykuły prezentują rozważania teoretyczne, jak i empiryczne z zakresu kształcenia ogólnego dziecka w wybranych obszarach jego rozwoju poznawczego lub społecznego.

Opracowania zamieszczone w tym tomie są poświęcone właśnie przygotowaniu do pracy i pracy zawodowej nauczycieli-wychowawców w przedszkolu i w klasach I–III szkoły podstawowej. Tom składa się z trzech części. W pierwszej – noszącej tytuł Poglądy i doświadczenia polskich nauczycieli-wychowawców – Czytelnicy mogą znaleźć autorskie propozycje dotyczące m.in. współczesnych wyzwań dla szkoły i nauczyciela w kontekście przygotowania dzieci do uczenia się przez całe życie, oceny (nie)gotowości szkoły na przyjęcie najmłodszego ucznia oraz sposobów zapobiegania i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym.

Tom 9 serii Edukacja małego dziecka, zatytułowany Szkoła – przemiany instytucji i jej funkcji, kontynuuje zagadnienia dotyczące pracy pedagogicznej z dzieckiem w wieku wczesnoszkolnym i zarazem poszerza dotychczasowe rozważania o kwestie związane z postrzeganiem współczesnej szkoły jako środowiska służącego uczeniu się i poznawaniu świata.

Studia i wyniki badań prezentowane w 10 tomie serii Edukacja małego dziecka – zatytułowanym Wychowanie i kształcenie – kierunki i perspektywy zmian – warunkowane są z jednej strony krytyczną oceną wprowadzanych reform systemu edukacji w Polsce i realizacji kolejnych etapów proponowanych zmian strukturalnych oraz programowych w niższych klasach szkoły podstawowej. Natomiast z drugiej strony – w kontekście zachodzących współcześnie przemian społecznych i kulturowych – są próbą wskazania podstaw pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz ich perspektyw. Kierując się tymi założeniami, autorzy poszczególnych tekstów wskazują między innymi na kulturowe i poznawcze konteksty pedagogiki wczesnoszkolnej, która – powracając „do korzeni”, do paradygmatów wczesnej edukacji dziecka, do „nieobecnych dyskursów” – powinna reorganizować pracę pedagogiczną z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym, interpretowaną w kategoriach pomocy w rozwoju, pomocy wzajemnej oraz kształcenia dla rozwoju. W obszarze kontekstów kulturowych istotne znaczenie autorzy przypisują: 1) relacji dziecko – kultura – wychowanie, wiążącej sferę kultury z wartościami i osobowym samorozwojem oraz podkreślającej wolność i samookreślanie się (podmiotowość) dziecka; 2) budowaniu poczucia wielowymiarowej tożsamości kulturowej dziecka w perspektywie indywidualnej (podmiotowej) i społecznej (zewnętrznej) w zakresie: - kondycji Ja; - koncepcji siebie w świecie; - kompetencji działań (możliwego kontaktu ze światem i relacji z Innymi); 3) uwrażliwianiu na Innego oraz dostrzeganiu odmienności ludzi innych kultur poprzez między innymi modyfikację funkcjonujących już u dzieci w wieku wczesnoszkolnym stereotypów i uprzedzeń; 4) komunikacji i dialogowi, ponieważ podstawą „bycia” w kulturze własnej i rozumienia innych kultur jest język, będący dla dziecka jednocześnie narzędziem porozu­miewania się z otoczeniem, tworzywem dla działalności twórczej oraz obiektem poznania. Konteksty poznawcze pedagogiki wczesnoszkolnej ukierunkowują przede wszystkim na: 1) motywy poznawania świata i uczenia się, związane z zaspokajaniem najważniejszych potrzeb dziecka w tym wieku – więzi, tożsamości i samorealizacji, będących podstawowymi wyznacznikami rozwoju tempa, dynamiki i przebiegu jego aktywności poznawczej (w tym twórczej aktywności własnej),umożliwiającej mu ścisły związek z bliższym i dalszym otoczeniem kulturowym, które sprzyja zarazem „budowaniu” reprezentacji własnej osoby – związanej między innymi z zachowaniem własnej tożsamości, utrzymaniem lub podwyższeniem własnej pozycji w społecznym systemie znaczeń; 2) konstruowanie wiedzy w szkole: uczenie się przez dialog i kontakt (między)kulturowy, które implikuje potrzebę innego podejścia do procesu pozyskiwania przez dziecko wiedzy, a zatem przejście od edukacji monologowej do edukacji dialogowej, związanej z tworzeniem znaczeń. Założenie to przekłada się na zmiany w teoriach edukacji, dotyczących takich obszarów, jak: wiedza nauczyciela, wiedza ucznia, komunikowanie się na lekcji oraz planowanie dydaktyczne. Wskazują również na perspektywy rozwoju pedagogiki wczesnoszkolnej, podkreślając znaczenie: - w zakresie teorii pedagogicznej: promowania paradygmatów „kształcenia dla rozwoju” oraz „współbycia”, w tym skupienia zainteresowań na badaniach podstawowych i stosowanych w sferze tzw. rozwoju kierunkowego dzieci w młodszym wieku szkolnym w kontekście zmieniającego się otoczenia społeczno-kulturowego; powiązania badań i studiów z najnowszymi nurtami filozofii, psychologii, socjologii, nauk o kulturze i innych dyscyplin wiedzy; - w zakresie praktyki edukacyjnej: przygotowania nauczycieli oraz rodziców poprzez ich pedagogizację do roli przewodników i tłumaczy (między)kulturowych; poszerzenia dotychczasowego obszaru integracji w klasach I–III o integrację: - wspólnych działań pedagoga i dziecka, - zespołu klasowego, - środowisk życia dziecka (domu rodzinnego, grupy rówieśniczej, szkoły), - ofert edukacyjno-kulturowych (szkolnych i pozaszkolnych).

"Tom 11 serii "Edukacja małego dziecka", zatytułowany "Nauczyciel i dziec­ko w dobie kryzysu edukacji", składa się z dwóch części. Teksty mają charakter teoretyczny, empiryczny i praktyczny. Stanowią wkład w dyskusję nad stanem edukacji małego dziecka oraz możliwościami jej modyfikacji zgodnie z uniwersalnym systemem wartości w perspektywie kształcenia młodych pokoleń i budowania wartościowego społeczeństwa. W szerszej perspektywie – dotyczą dylematów kształcenia nauczycieli.

Tom 12 serii "Edukacja małego dziecka", zatytułowany "Kierunki zmian w edukacji i stymulacji aktywności twórczej", prezentuje kolejne rozważania teoretyczne i praktyczne nad współczesnymi problemami rozwoju twórczego dziecka. Czas, w jakim dokonują się zmiany, jest okresem szczególnym, który prowadzi do zmiany myślenia o dziecku, jego rozwoju i stymulacji twórczości. Tematyka opracowań tomu skupia się wokół strony osobowej dziecka, warunków, przestrzeni jego rozwoju twórczego oraz twórczości w obszarze edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Omówiono obszary aktywności dziecka w zakresie jego twórczości językowej, artystycznej, technologicznej. Zwrócono uwagę na stymulację jego osobowości poprzez właściwy dobór metod, technik, które wyzwalają jego twórcze podejście do rozwiązywania zadań i problemów pojawiających się w różnych sytuacjach, zarówno edukacyjnych, jak i życiowych. Proces kształtowania u dziecka twórczego podejścia do wszelkiego rodzaju działań pozwoli mu na bycie refleksyjnym, tzn. umiejącym się zatrzymać i zadawać pytania, poszukiwać rozwiązań i odpowiedzi, które będą wyłamywały się z powszechnie obowiązujących, krępujących swobodę standardów. Bycie twórczym w przedszkolu czy szkole jest trudne dla dziecka, ponieważ jest ono cały czas obciążone nowymi zadaniami, wymaganiami i nie zostawia mu się przestrzeni, aby samo dostrzegło problem i próbowało go rozwiązać. A przecież może samodzielnie i w sposób oryginalny (tylko z dyskretnym wsparciem dorosłego) rozwiązać określony problem, na poziomie swoich możliwości, swojego rozumienia świata. W edukacji powinniśmy stwarzać warunki do wyzwalania twórczości. To pozwoli dzieciom na kształtowanie mądrego i wolnego w ich wyborach życia w przyszłości.

Tom 13 serii Edukacja małego dziecka, zatytułowany Konteksty oświatowe, prezentuje kolejne rozważania teoretyczne i praktyczne nad współczesnymi problemami rozwoju twórczego dziecka. W 13 już tomie zostały zaprezentowane trzy wątki tematyczne. Pierwszy związany jest z wyzwaniami i dylematami edukacji małego dziecka, kolejny odnosi się do działań obejmujących etap nauczania początkowego, a ostatni nawiązuje bezpośrednio do pracy samego nauczyciela.

Tom 14 serii Edukacja małego dziecka, zatytułowany Konteksty społeczne i międzykulturowe, prezentuje kolejne rozważania teoretyczne i praktyczne nad współczesnymi problemami rozwoju twórczego dziecka. Kontekstom społecznym i międzykulturowym oraz tendencjom i problemom edukacji małego dziecka poświęcone są opracowania zamieszczone w tej publikacji. W poszczególnych tekstach znajdują się poglądy, propozycje oraz wyniki badań i studiów dotyczące różnych obszarów funkcjonowania dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym we współczesnej rzeczywistości społeczno-kulturowej.

Alina Szczurek-Boruta, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, doktor habilitowany w zakresie nauk humanistycznych, pedagog, kierownik Zakładu Pedagogiki Społecznej i Edukacji Międzykulturowej Instytutu Nauk o Edukacji, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie, zastępca przewodniczącego Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej, opiekun Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej, członek m.in. Polsko-Czeskiego Towarzystwa Naukowego, Zespołu Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej przy KNP PAN, Zespołu Pedagogiki Społecznej przy KNP PAN. Autorka 4 monografii pedagogicznych, współredaktor 15 monografii wydawanych w serii Edukacja Międzykulturowa, zastępca redaktora naczelnego czasopisma Edukacja Międzykulturowa. Główne kierunki działalności naukowej i specjalności to pedagogika wczesnoszkolna, pedagogika społeczna, pedagogika międzykulturowa.

Książka ukazuje się jako piąta w serii prac Pedagogika Społeczna przygotowywanej przez Zakład Pedagogiki Społecznej i Edukacji Międzykulturowej Instytutu Nauk o Edukacji Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Publikację cechuje różnorodność tematyki i form zgromadzonych w niej opracowań. Składają się na nią teksty z trzech kręgów tematycznych: wykluczenie edukacyjne, społeczne, kulturowe a polityka; badania empiryczne dotyczące uwarunkowań, rozmiaru i form wykluczenia; przykłady przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i edukacyjnemu. Niniejsza książka może być inspiracją do pracy edukacyjnej dla studentów, opiekunów-wychowawców i nauczycieli.

Niniejszy tom zaliczyć można do tych prac z serii „Edukacja Międzykulturowa”, które wyraźnie odwołują się do zagadnień uwarunkowań właśnie edukacji międzykulturowej, przedstawiają problemy tej edukacji oraz przykłady dobrych praktycznych rozwiązań, przykłady doświadczeń godnych upowszechniania. Dominującymi wątkami w tym zbiorze są zagadnienia udziału szkół w kształtowaniu (się) tożsamości młodych ludzi, środowiskowych uwarunkowań rozwoju, uczenia się, a także kwestie komunikowania się w społecznościach zróżnicowanych kulturowo. Stosunkowo dużo uwagi poświęcono problemom szkolnej i pozaszkolnej praktyki edukacyjnej. Co istotne – w poszczególnych tekstach znaleźć można relacje z własnych doświadczeń i propozycje wzbogacania oraz ulepszania zajęć z szeroko pojmowanej edukacji międzykulturowej.Zagadnieniem, któremu poświęcone zostały odrębne opracowania, jest edukacja Romów i uwarunkowania tej edukacji. W sumie powstał zbiór przedstawiający ważne sprawy współczesnej teorii i praktyki edukacji w ogóle, a edukacji międzykulturowej w szczególności. Fragment Wprowadzeni